بيست و دومين سالگرد اشغال شهر شوشا

8 مي 2014 (18 ارديبهشت 1393). در نتيجه تجاوز نظامي نيروهاي مسلح ارمنستان به جمهوري آذربايجان در سالهاي 1988-1992، بيست درصد از خاك آذربايجان يعني مناطق قره‌باغ كوهستاني و 7 استان همجوار آن (آغدام، فضولي، لاچين، قبادلي، جبراييل، زنگيلان و كلبجر) اشغال گرديد و نزديك به يك ميليون نفر از مردم آذربايجان از سرزمين خود آواره شدند. يكي از شهرهاي اشغال‌شده در زمان مناقشه نظامي ارمنستان-آذربايجان، شهر شوشا است.

جمهوري آذربايجان كه در روز 18 اكتبر 1991 (26 مهر 1370) سند استقلال مجدد دولت خود را صادر نموده بود، در نتيجه مناقشه قره‌باغ كوهستاني با سياست‌هاي تجاوزكارانه پاكسازي نژادي ارمنستان مواجه گرديد. آذربايجان كه در بحران عميق سياسي، اقتصادي و اجتماعي قرار داشت و به دنبال يافتن راهي براي خروج از وضعيت پرتنش ايجادشده در قره‌باغ كوهستاني بود، به دليل عدم تشكيل ارتش ملي، براي دفاع از شهر شوشا كه داراي اهميت بسيار بالاي نظامي-استراتژيك بود، تنها به كمك گروههاي داوطلب دفاعي اميدوار بود. ليكن عليرغم مبارزات قهرمانانه و مقاومت‌هاي جسورانه آنان، نيروهاي مسلح ارمنستان كه تا بن دندان مسلح بودند، در روز 8 مي 1992 (18 ارديبهشت 1371) شهر شوشا را اشغال نمودند.

در بامداد روز 8 مي 1992 (18 ارديبهشت 1371)، واحدهاي نظامي ارمني با كمك پرسنل نظامي هنگ 366 شوروي سابق و 40 خودروي زرهي به شهر شوشا حمله نموده و پس از بمباران توپخانه‌اي طولاني و درگيري‌هاي خونين نابرابر، شهر شوشا را اشغال نمودند.

در نتيجه اشغال شوشا، 195 نفر از مردم آذربايجان با بي‌رحمي خاصي به قتل رسيدند. از مجموعه 165 نفر زخمي، 150 نفر معلول شدند. 552 كودك والدين خود را از دست دادند. بيش از 20 هزار نفر نيز مجبور به ترك خاك و كاشانه خود شده و آواره شدند. همچنين درباره سرنوشت 58 آذربايجاني به اسارت گرفته شده تاكنون هيچگونه اطلاعاتي به دست نيامده است.

در نتيجه اشغال، ارامنه اقدام به پاكسازي نشانه‌هاي معماري ملي، ساخت مجدد آن مطابق ميل خود و ويران نمودن آثار تاريخي ارزشمند شهر شوشا نمودند كه زماني پايتخت خان‌نشين قره‌باغ بوده است. سازه‌هاي معماري تاريخي نادر اين شهر، بناهاي قديمي، عبادتگاهها، ساختمان‌هاي مسكوني و حتي گورستان‌ها ويران شدند، كتابخانه و موزه‌هاي ارزشمند آن به تاراج برده شدند و مناطقي كه زماني به دليل طبيعت بكر خود «بهشت قفقاز» ناميده مي‌شدند، به ويرانه مبدل شدند.

ارامنه به منظور پاك نمودن آثار تاريخي آذربايجانيان در شهر شوشا، بيش از 600 اثر معماري تاريخي، از جمله قصر پناهعلي خان، مسجد جمعه، مسجد گوهرآقاي پايين، منزل خورشيدبانو ناتوان و مقبره ملاپناه واقف را با خاك يكسان نمودند. 7 مدرسه ابتدايي، 22 موسسه آموزشي، هنرستان‌هاي فرهنگي و كشاورزي، هنرستان متوسطه موسيقي، 8 فرهنگسرا، 22 باشگاه، 31 كتابخانه، 2 سالن تئاتر، 8 موزه از جمله موزه تاريخ شوشا، شعبه موزه ملي فرش، موزه هنرهاي تطبيقي مردمي، موزه ملي تاريخ قره‌باغ، تفريح‌گاههاي گردشگري و تنها كارخانه آلات موسيقي شرقي در قفقاز را ويران نموده و گوهرهاي هنري نادر موجود در اين اماكن را به تاراج برده و نابود نمودند. ارامنه با دست انداختن به وحشي‌گريهايي كه در انسانيت نمي‌گنجند، اقدام به تيرباران مجسمه‌هاي شخصيت‌هاي تاريخي همچون «عذير حاجي‌بيلي» آهنگساز بزرگ و نويسنده اولين اپرا در مشرق‌زمين، «بلبل» پايه‌گذار هنر وكال آذربايجان و «ناتوان» شاعره مشهور آذربايجان نمودند. نزديك به 5000 هزار اثر موجود در موزه تاريخ شهر و نزديك به 1000 اثر موجود در موزه ملي تاريخ قره‌باغ و شعبه شوشاي موزه ملي فرش و هنرهاي تطبيقي مردمي آذربايجان و همچنين بنيادهاي موزه‌هاي يادواره عذير حاجي‌بيلي آهنگساز و بنيانگذار موسيقي حرفه‌اي آذربايجان (بيش از 300 اشياء)، بلبل خواننده بزرگ و بنيانگذار هنر وكال (نزديك به 400 اشياء) و ميرموسم نواب نقاش و موسيقي‌شناس بزرگ (بيش از 100 اشياء) غارت گرديد.

خودسري‌هاي اشغالگران ارمني در مناطق اشغالي، ويراني آثار تاريخي و فرهنگي و نابودي عمدي آنها در تضاد با كنوانسيون سال 1954 هاگا مبني بر «محافظت از ارزشهاي فرهنگي در حين بروز مناقشات مسلحانه» و كنوانسيون سال 1972 يونسكو مبني بر «محافظت از ميراث فرهنگي و طبيعي جهان» مي‌باشد.

شهر شوشا، پايتخت قره‌باغ، گهواره فرهنگ و موسيقي اسرارانگيز ملت آذربايجان، جزء لاينفك و ابدي خاك تاريخي آذربايجان، سرزمين دانشمندان، هنرمندان و شعراي بزرگ، اكنون بيست و دو سال است كه تحت اشغال جمهوري ارمنستان متجاوز قرار دارد.

بطور كلي در نتيجه تجاوز نظامي ارمنستان به آذربايجان 20 هزار نفر از مردم آذربايجان كشته، 4866 نفر مفقودالاثر، 100 هزار نفر زخمي و 50 هزار نفر با درجات مختلف معلول شده‌اند.

تجاوز نظامي موجب اشغال 17 هزار كيلومتر مربع از حاصلخيزترين مناطق جمهوري آذربايجان و ويران شدن 900 منطقه مسكوني، 130939 خانه، 2389 سازه صنعتي و كشاورزي، 1025 مركز آموزشي، 798 مركز بهداشتي، 1510 موسسه فرهنگي، 5198 كيلومتر جاده، 348 پل، 7568 كيلومتر خطوط آبرساني و 76940 كيلومتر خطوط برق‌رساني گرديده است. متجاوزين ارمني با بيرحمي خاصي اقدام به نابودي آثار ميراث فرهنگي آذربايجان در مناطق اشغالي نموده‌اند. آنان در مناطق تحت اشغال خود اقدام به غارت و به آتش كشيدن 12 موزه، 6 گالري نقاشي و 9 قصر تاريخي نموده‌اند. 40 هزار اثر تاريخي نادر موجود در موزه‌ها غارت شده و 44 معبد و 18 مسجد تحقير شده‌اند. در 927 كتابخانه ويران‌شده و به آتش كشيده شده، 4،600،000 (چهار ميليون و ششصد هزار) جلد كتاب و آثار خطي بي‌بديل نابود شده‌اند.